gan
Hannah Hughes
Arddangosfa ‘Chwarelwyr’ – Carwyn Rhys Jones
Mae gwaith y ffotograffydd lleol – Carwyn Rhys Jones bellach yn cael ei arddangos yn Amgueddfa St Albans yn America.
Mae’r Amgueddfa yn cynnal arddangosfeydd teithiol arbennig yn rheolaidd gan unigolion, sefydliadau a phartneriaethau cysylltiedig.
Mae Arddangosfa Chwarelwyr (ar fenthyg o Amgueddfa Slate Valley) yn cyflwyno hanesion pump o chwarelwyr o Ogledd Cymru wnaeth dreulio eu bywydau yn y Chwarel. Trwy gyfres o ffotograffau portread a ffilm ddogfen fer, mae Jones yn olrhain hanes, treftadaeth, ac etifeddiaeth chwarela yng Nghymru. Er bod yr arddangosyn yn canolbwyntio ar chwarelwyr Cymreig, mae ei berthnasedd i ogledd-orllewin Vermont yn amlwg.
Adeiladwyd llawer o drefi bychain yn Vermont a Chymru fel ei gilydd gan y diwydiant chwareli, sydd wedi dirywio’n gyson am y ganrif ddiwethaf. Yn anterth diwydiant marmor Vermont ar ddechrau’r 1900au, cyrhaeddodd miloedd o fewnfudwyr o Gymru a gwledydd Ewropeaidd eraill Vermont i weithio yn y chwareli, ac mae llawer o’u disgynyddion yn aros yn y dalaith hyd heddiw.
“Ein cyfrifoldeb ni yw dogfennu hanes,” meddai Carwyn Rhys Jones.
“Pe na bawn i wedi gwneud y prosiect hwn, byddai’r straeon hyn wedi cael eu colli.” Mae’n sôn am ei arddangosfa ffotograffiaeth ddiweddaraf: Chwarelwyr – Chwarelwyr. Yr hyn sy’n eu gosod ar wahân i bortreadau traddodiadol yw’r defnydd o amlygiad dwbl, lle mae’r ddelwedd wedi’i haenu ar ben un arall, sydd yn yr achos hwn yn ddelweddau tirwedd.
“Pan ddechreuais i’r prosiect yma roedd yn ymwneud â’r dirwedd naturiol,” meddai Mr Jones, “a sut mae diwydiannu wedi newid y dirwedd honno.” “Ac yna meddyliais: ‘Wel, ni fyddai’r [chwareli] hyn yn bodoli heb y bobl’.
Wedi’i dangos gyntaf yn Amgueddfa Lechi Cymru yn Llanberis, mae’r arddangosfa wedi mynd ymlaen i Abertawe, Sir Benfro, yr Amgueddfa Rheilffordd yng Ngwynedd, Efrog Newydd ac mae bellach yn cael ei harddangos yn Vermont. Bydd yn aros yno rhwng Mai 24 – Awst 2, 2024, ac mae Mr Jones yn gobeithio y gall fynd â’r delweddau ymlaen i Pennsylvania yn y pen draw.